Μαθήματα από τις γερμανικές ομοσπονδιακές εκλογές

Κάποιοι μπορεί να φοβόντουσαν, ή τουλάχιστον να περίμεναν με ανησυχία το τέλος της «εποχής Μέρκελ». Η καγκελάριος με την οποία μεγάλωσε μια ολόκληρη γενιά (ήμουν δέκα χρονών όταν ανέλαβε τα καθήκοντά της, σήμερα είμαι είκοσι έξι) υπήρξε πόλος σταθερότητας και ρεαλισμού κατά τη διάρκεια των πολλαπλών κρίσεων που γνώρισε η Ευρώπη τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, παρά την κριτική που δέχθηκε για τις αποφάσεις που έλαβε στη διάρκεια αυτών των κρίσεων. Ωστόσο, κουρασμένη από την εξουσία, όπως ακριβώς και ο μέντοράς της Χέλμουτ Κολ πριν από αυτή, η Άνγκελα Μέρκελ δεν θα καταφέρει να δώσει τη σκυτάλη σε κάποιον διάδοχο από το κόμμα της. Ο Άρμιν Λάσετ, αποδυναμωμένος από εσωτερικές διαμάχες, οδήγησε το CDU-CSU σε ιστορική ήττα (24% των ψήφων, πτώση 9 μονάδων σε σύγκριση με την ήδη χαμηλή επίδοση του 2017).

Χάρη στην εμπειρία και τον άκρως «μερκελικό» ρεαλισμό του, ο πρώην δήμαρχος του Αμβούργου και αντικαγκελάριος αρμόδιος για τα οικονομικά, Όλαφ Σόλτς, έπεισε τους Γερμανούς ψηφοφόρους οι οποίοι επιθυμούσαν την αλλαγή, δεν είναι όμως ιδιαίτερα επιρρεπείς στις ρήξεις, στις οποίες είμαστε λίγο-πολύ συνηθισμένοι στη δική μας πλευρά του Ρήνου [ΣτΜ: στη Γαλλία]. Κατά την πρώτη επίσημη επίσκεψή του στη Γαλλία, άλλωστε, ο καγκελάριος Σόλτς υπενθύμισε ορισμένους αυστηρούς κανόνες της γερμανικής πολιτικής, όπως ο έλεγχος των δημοσίων ελλειμμάτων, ο οποίος έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση κατά την τρέχουσα περίοδο του Covid-19.

Ο κατακερματισμός της γερμανικής πολιτικής σκηνής αντανακλά την κατάσταση που επικρατεί στην Ευρώπη

Η φαινομενική αυτή συνέχεια κρύβει σχεδόν μια βαθιά αλλαγή του πολιτικού τοπίου της Γερμανίας, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη και σε υπερεθνικό, ευρωπαϊκό επίπεδο: τον κατακερματισμό της πολιτικής σκηνής. Αν εξαιρέσει κανείς τους συνασπισμούς στους οποίους συμμετείχε η «Ένωση», δηλ. το δίδυμο CDU-CSU σε ομοσπονδιακό επίπεδο, είναι η πρώτη φορά από το 1949 που σχηματίζεται κυβέρνηση από τρία διαφορετικά κόμματα (SPD, Πράσινοι και FDP). Συνολικά, τα τρία αυτά κόμματα συγκέντρωσαν κάτι λιγότερο από το 52% των ψήφων, ενώ η απόλυτη πλειοψηφία των άμεσων ψήφων στην Bundestag κυμαίνεται γύρω στο 45%.* Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι ότι το SPD και το CDU-CSU συγκέντρωσαν μόλις το 49,8% των ψήφων. Συγκριτικά, τα δύο αυτά μεγάλα κόμματα είχαν λάβει πάνω από το 90% των ψήφων στις ομοσπονδιακές εκλογές του 1976 και εξακολουθούσαν να έχουν περίπου το 70% των ψήφων το 2005.

Με αυτά αποτελέσματα, ένας «μεγάλος συνασπισμός» μεταξύ SPD και CDU-CSU είναι όλο και λιγότερο πιθανός, γεγονός το οποίο οδηγεί στη σύναψη συμμαχιών με μικρότερα κόμματα αυξάνοντας μαθηματικά τον αριθμό των εταίρων για τον σχηματισμό κυβέρνησης.

Αυτός ο κατακερματισμός έχει μία κύρια αιτία και μία βασική συνέπεια. Η είσοδος στην Bundestag κομμάτων τα οποία ξεκίνησαν ως κόμματα διαμαρτυρίας (των Πρασίνων το 1983, του die Linke το 2005, του AfD το 2013) έθεσε υπό αμφισβήτηση την ισορροπία που είχε διαμορφωθεί μεταξύ ενός μεγάλου κεντροαριστερού και ενός μεγάλου κεντροδεξιού κόμματος με ένα μικρό φιλελεύθερο κόμμα συχνά σε ρόλο ρυθμιστή. Αυτό έχει ως συνέπεια, όπως προαναφέραμε, τον πολλαπλασιασμό των εταίρων στις συνομιλίες (Sondierungsgespräche) που οδηγούν σε διαπραγματεύσεις για τον σχηματισμό κυβέρνησης. Μια όχι εντελώς ακίνδυνη κατάσταση, όπως απέδειξαν, το 2017, οι μακρόχρονες διαπραγματεύσεις –που τελικά κατέληξαν σε αποτυχία– μεταξύ CDU-CSU, FDP και Πρασίνων.

Μια διάβρωση των μεγάλων κομμάτων που βρίσκονται στο κέντρο του πολιτικού φάσματος η οποία θυμίζει αυτό που συμβαίνει εδώ και χρόνια στις Ευρωεκλογές. Το 2019, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα και η Προοδευτική Συμμαχία Σοσιαλιστών και Δημοκρατών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συγκέντρωσαν μόνο το 38% των ψήφων, ποσοστό που απέχει πολύ, για παράδειγμα, από το 66% που έλαβαν το 1999. Όπως ακριβώς συμβαίνει σε γερμανικό επίπεδο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρέπει να εγκαταλείψει τη συμφωνία αρχής μεταξύ των δύο μεγαλύτερων ομάδων του και να πειραματιστεί με συνασπισμούς κομμάτων, οι οποίοι διασφαλίζουν την αυξανόμενη πολιτικοποίηση των συζητήσεων στο Κοινοβούλιο και κατά συνέπεια την καλύτερη ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με τα ευρωπαϊκά ζητήματα.

Συμφωνία συνασπισμού υπέρ της Ευρώπης... μεταξύ άλλων

Ένα άλλο σημείο στο οποίο πρέπει να εστιάσουμε αφορά προφανώς το περιεχόμενο της ευρωπαϊκής πολιτικής που προωθεί ο νέος κυβερνητικός συνασπισμός στο Βερολίνο. Διαβάζοντας τη «συμφωνία συνασπισμού» (Koalitionsvertrag), ένα συμβιβαστικό κείμενο μεταξύ των εταίρων του συνασπισμού το οποίο καθορίζει την πολιτική για την επερχόμενη κοινοβουλευτική περίοδο, εκπλήσσεται κανείς από τις προσδοκίες σχετικά με τη μεταρρύθμιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως αποδεικνύουν οι πρώτες γραμμές του σχετικού κεφαλαίου, στη σελίδα 131:

«Η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης πρέπει να οδηγήσει σε μεταρρυθμίσεις. Υποστηρίζουμε τις απαραίτητες αλλαγές των Συνθηκών. Η Διάσκεψη θα πρέπει να καταλήξει σε Συντακτική Συνέλευση με την αρμοδιότητα να καταρτίσει Σύνταγμα και να οδηγήσει στη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού ομοσπονδιακού κράτους».

Φιλόδοξο κείμενο το οποίο θυμίζει την ομιλία, το 2017, του Μάρτιν Σούλτς, ανεπιτυχούς υποψηφίου του SPD για την καγκελαρία, στην οποία καλούσε υπέρ της δημιουργίας ενός ευρωπαϊκού ομοσπονδιακού κράτους έως το 2025. Ωστόσο, το SPD σχημάτισε συνασπισμό με το CDU-CSU και η επανίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν πραγματοποιήθηκε, με εξαίρεση το προσωρινό ομοσπονδιακό βήμα που αντιπροσώπευε το σχέδιο ανάκαμψης Next Generation EU το 2020.

Το 2018, η συμφωνία συνασπισμού είχε θέσει την Ευρώπη στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος με τον τίτλο «Ένα νέο ξεκίνημα για την Ευρώπη. Μια νέα δυναμική για τη Γερμανία, μια νέα αλληλεγγύη για τη χώρα μας». Το μονομερές κλείσιμο των συνόρων με τη Γαλλία τους πρώτους μήνες της πανδημίας του Covid-19 ήταν ένα παράδειγμα της απόκλισης μεταξύ λόγων και έργων.

Η νέα γερμανική κυβέρνηση οφείλει να αξιοποιήσει τη Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης προκειμένου να εμπνεύσει μια νέα, πιο αποτελεσματική και επομένως πιο ομοσπονδιακή ευρωπαϊκή πολιτική. Για να το πετύχει αυτό, θα πρέπει πρώτα να υπολογίζει στην ανεπιφύλακτη υποστήριξη του Γάλλου εταίρου της, ο οποίος ασκεί την προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παραμένει όμως δέσμιος της προεκλογικής εκστρατείας, στην οποία η φωνή των ευρωσκεπτικιστών είναι πιο δυνατή από ποτέ. Αποφεύγοντας την παγίδα ενός αποκλειστικού γαλλογερμανικού άξονα, ο Όλαφ Σόλτς θα πρέπει να συνεργαστεί στενά με όλους τους Ευρωπαίους εταίρους.

Οι ομοσπονδιακές εκλογές του 2021 έδειξαν για ακόμη μια φορά ότι η Γερμανία είναι ένα από τα κύρια, αν όχι το κύριο, εργαστήριο της ευρωπαϊκής πολιτικής.

*ΣτΜ: Στο γερμανικό εκλογικό σύστημα, η πρώτη ψήφος δίδεται για την άμεση εκλογή ενός υποψηφίου, ενώ η δεύτερη για συγκεκριμένο κόμμα (Πηγή: https://www.bundestag.de/gr/wahlen).