ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΕΡΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ

Το 2020 οι συζητήσεις περί φύλου ήταν πολύ έντονες στην ΕΕ. Η δέσμευση της Ursula von der Leyen να «καταπολεμήσει τις διακρίσεις και να προωθήσει την ισότητα των φύλων» (2020) καθώς και ηνέα Στρατηγική για την Ισότητα των Φύλων η οποία δημοσιεύτηκε από τον Επίτροπο Dalli, φαίνεται να ανοίγουν το δρόμο για την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου τόσο στα θεσμικά όργανα όσο και στις πολιτικές της ΕΕ.

Το ζήτημα περί φύλου έχει επίσης λειτουργήσει ως κλειδί στις συζητήσεις σχετικά με τον ρόλο της ΕΕ ως παγκόσμιος δρών. Πέρυσι τον Αύγουστο, ο Ernest Urtasun και η Hannah Neuman, ευρωβουλευτές πράσινων κομμάτων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ), παρουσίασαν μια γενναία και σημαντική έκθεση στην οποία καλούσαν την ΕΕ να υιοθετήσει μια φεμινιστική εξωτερική πολιτική (ΦΕΠ). (Αυτή η έκθεση βασίζεται σε μια έρευνα η οποία ανατέθηκε στο Κέντρο Εξωτερικής Πολιτικής Φεμινισμού. Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρη την έρευνα εδώ). Η έκθεση τους είχε ως σκοπό να θεωρηθεί η ισότητα των φύλων ως αναπόσπαστο μέρος της εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφαλείας της ΕΕ.

Η μη δεσμευτική έκθεση θέτει τη βάση για την επίτευξη της ισότητας των φύλων μέσω της εξωτερικής πολιτικής και της αύξησης τόσο της γυναικείας εκπροσώπησης στο πεδίο αυτό όσο και της πρόσβασης σε οικονομική βοήθεια. Η προσέγγιση τους ενσωματώνει το φύλο στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής, με ιδιαίτερη προσοχή σε ζητήματα όπως η σεξουαλική βία και η βία που έχει να κάνει με το ίδιο το φύλο, οι πολιτικές μετανάστευσης (όπως η αντιμετώπιση της παρενόχλησης και της βίας, πολιτικές ασύλου και η εμπορία σεξ), και η συμπερίληψη κεφαλαίων που θα αναφέρονται στο φύλο σε εμπορικές και επενδυτικές συμφωνίες με τρίτες χώρες. Επιπροσθέτως, εστιάζει στην ανάγκη για τον τερματισμό του εμπορίου όπλων, για εφαρμογή της ανάλυσης των συγκρούσεων με γνώμονα το φύλο, και στη συμπερίληψη της εκπαίδευσης αλλά και της ποσόστωσης του προσωπικού της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ) για την ισότητα των φύλων.

Αλλά τι σημαίνει η εφαρμογή μιας φεμινιστικής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας; Και γιατί κάτι τέτοιο είναι σχετικό;

Τοποθετώντας την ΦΕΠ πέραν από τον γυναικείο οικουμενισμό

Η ΦΕΠ έχει υιοθετηθεί από χώρες τόσο διαφορετικές όσο η Σουηδία , ο Καναδάς , το Μεξικό και, πιο πρόσφατα, η Ισπανία. Αν και όλοι παρακινούνται από την έλλειψη ανάλυσης του φύλου στην εξωτερική πολιτική και την ανάγκη αντιμετώπισης της ανισότητας των φύλων, ορισμένοι, όπως η Σουηδία, έχουν επικεντρωθεί στην αύξηση της εκπροσώπησης των γυναικών σε διπλωματικές αντιπροσωπείες, ενώ άλλοι, όπως ο Καναδάς, έχουν επικεντρωθεί στον ρόλο του εμπορίου και του ιδιωτικού τομέα.

Είναι σχεδόν αδύνατο να επιτευχθεί καθολική συμφωνία σχετικά με την έννοια της ΦΕΠ και τις πολιτικές που πρέπει να περιέχει. Ομοίως, δεν υπάρχει απτός τρόπος μέτρησης της ΦΕΠ ή της επιτυχίας της. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην πολυπλοκότητα της εξωτερικής πολιτικής, καθώς και στο εύρος των ζητημάτων που σκοπεύει να θίξει, καθιστώντας δύσκολη την επίτευξη συμφωνίας ως προς το που θα επικεντρωθεί και ως προς τις προτεραιότητες του. Ομοίως, ο φεμινισμός είναι εξαιρετικά πολιτικοποιημένος και οραματίζεται διαφορετικούς δρόμους και στόχους.

Αλλά αυτό δεν πρέπει να θεωρηθεί πρόβλημα. Αντίθετα, η απομάκρυνση από την καθολικότητα είναι ζωτικής σημασίας. Πρέπει να ξεκινήσουμε την προσέγγισή μας στην ΦΕΠ αμφισβητώντας την ιδέα μας για τον φεμινισμό, διασφαλίζοντας ότι απομακρύνεται από τον προνομιακό λευκό φεμινισμό που επικρατεί στον δυτικό κόσμο. Διαφορετικά, η ΦΕΠ κινδυνεύει να γίνει μια αποκλειστική λέσχη λευκών γυναικών, η οποία καθιστά απαραίτητες και αναπαράγει καταπιεστικές ιδιότητες στις γυναίκες ως καθολικές.

Με τον ίδιο τρόπο που πρέπει να επανεξετάσουμε ουδέτερες διατυπώσεις της εξωτερικής πολιτικής που δεν έχουν λάβει υπόψη το φύλο, πρέπει να αποφεύγουμε να σκεφτόμαστε ότι μια τυπική ΦΕΠ θα μεταφραστεί σε χειραφετημένη πολιτική με την απλή ένταξη των γυναικών σε θέσεις εξωτερικής πολιτικής. Στην πραγματικότητα, η ύπαρξη περισσότερων γυναικών σε θέσεις εξουσίας δεν μεταφράζεται απαραίτητα σε έναν πιο φεμινιστικό και ειρηνικό κόσμο.

Αντίθετα, πρέπει να διασφαλίσουμε ότι η ΦΕΠ είναι χτισμένη ως απάντηση στην ανισότητα των φύλων, με στόχο τη δέσμευση και τη μετατροπή των ιστορικών και διαρθρωτικών σχέσεων εξουσίας που τη διατηρούν.

Προς τον μετασχηματισμό των σχέσεων εξουσίας

Η ενσωμάτωση των γυναικών στην εξωτερική πολιτική δεν επαρκεί για τον πραγματικό μετασχηματισμό και τον τερματισμό των ανισοτήτων και ενέχει τον κίνδυνο να χρησιμοποιηθεί ο φεμινισμός για να νομιμοποιηθεί ένα ιεραρχικό, άνισο και αποκλειστικό σύστημα της εξωτερικής πολιτικής . Η ΦΕΠ πρέπει να εξελιχθεί πέρα από μια απλή προσέγγιση η οποία αναγνωρίζει τις διαστάσεις του φύλου που βρίσκονται στην εξωτερική πολιτική ως αναλυτικό εργαλείο, σε μια διάσταση που στοχεύει να μεταμορφώσει όλα τα διαφορετικά επίπεδα και τις δομές που συμβάλλουν στην άνιση κατανομή ισχύος.

Αυτό απαιτεί την ενασχόληση με τις βασικές αιτίες των ανισοτήτων, την παρακολούθηση των διαφορετικών διαρθρωτικών, ιστορικών και θεσμικών τους διαστάσεων, μέσω ανάλυσης ισχύος σε κάθε βήμα της εφαρμογής της ΦΕΠ, όχι μόνο για τον εντοπισμό των δομών ισχύος και τον περιορισμό των επιπτώσεών τους, αλλά και για την ενεργό προσπάθεια αποδόμησης και μεταμόρφωσης τους, λαμβάνοντας υπόψη τα τεμνόμενα στρώματα καταπίεσης.

Αυτή η μετάβαση από την ευαισθητοποίηση στον μετασχηματισμό έχει ιδιαίτερη σημασία για παράγοντες που χαρακτηρίζονται από βαθιές ιστορικές αποικίες, όπως η ΕΕ. Απαιτεί την κατανόηση του ρόλου που διαδραματίζει η εξωτερική πολιτική στη διαιώνιση αυτών των αποικιακών αφηγήσεων στις σχέσεις μας με άλλες χώρες. Έτσι, η ΦΕΠ θα πρέπει επίσης να υιοθετήσει μια αυτοαναλυτική προσέγγιση η οποία σχετίζεται με τους τρόπους με τους οποίους η ΦΕΠ συμβάλλει στη διαιώνιση των ανισοτήτων και της καταπίεσης, για να μετατοπίσει το παράδειγμα στο οποίο είναι χτισμένο. Εάν μια στρατηγική της εξωτερικής πολιτικής περιλαμβάνει εμπόριο όπλων με χώρες που παραβιάζουν τα δικαιώματα των γυναικών και των ατόμων που δεν συμμορφώνονται με το φύλο, πώς μπορούμε να την εμπιστευτούμε για να υποστηρίξει τον φεμινισμό;

Η ΦΕΠ πρέπει να είναι διατομεακή

Η ΦΕΠ πρέπει να στηριχθεί στη δέσμευση για διατομεακότητα. Πρέπει να αναγνωρίσει τη διασταύρωση του φύλου με άλλες δομές καταπίεσης, όπως η φυλή, η σεξουαλικότητα, η τάξη, η κάστα, η αναπηρία, το χρώμα ή η εθνικότητα, μεταξύ άλλων. Αλλά η υιοθέτηση ενός διατομεακού μοντέλου δεν σημαίνει απαραίτητα διαφοροποίηση της εκπροσώπησης. Η διατομεακότητα πρέπει να προσδιορίζει τον τρόπο με τον οποίο διαφορετικά επίπεδα σχέσεων ισχύος και δομών λειτουργούν ταυτόχρονα για τη δημιουργία συστημάτων κυριαρχίας και ανισότητας σε διαφορετικά δομικά, ατομικά, ιστορικά και θεσμικά επίπεδα. Πρέπει να τα αποσυναρμολογήσει και να τα ξανά-δομήσει σε πιο δημοκρατικά και ισότιμα συστήματα.

Η ενσωμάτωση της διατομεακότητας ως μεθοδολογία, αλλά και ως εργαλείο μετασχηματισμού, περιλαμβάνει τη δημιουργία χώρου για τοπική γνώση, τη συν-ηγεσία των καταπιεσμένων και τις αποικιακές επιστημολογίες στο κέντρο της εξωτερικής πολιτικής. Πρέπει να ακολουθήσει μια ολιστική προσέγγιση που διευρύνει το πεδίο εφαρμογής της ΦΕΠ για να κατανοήσει την αλληλεξάρτηση των ζητημάτων που μπορεί να φαίνονται ασύνδετα a priori, αλλά που πρέπει να αντιμετωπιστούν στο σύνολό τους (όπως δικαιώματα αναφορικά με την σεξουαλικότητα και την αναπαραγωγή, τη μετανάστευση και την ασφάλεια).

Ένα matrix αλληλεξάρτησης

Ο πυρήνας της ΦΕΠ πρέπει να αναγνωρίσει ότι όλοι χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον και τον περίγυρο μας για να επιβιώσουμε. Επομένως, η ΦΕΠ πρέπει να βασίζεται στη συνεργασία, την κοινότητα και την αλληλεξάρτηση και όχι στον ανταγωνισμό.

Τελικά, η υιοθέτηση μιας αλληλεξαρτώμενης και κοινοτικής προσέγγισης στην εξωτερική πολιτική θα πρέπει να διαλύσει το ενδυναμωμένο / ευάλωτο χάσμα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις πολιτικές της διεθνούς ασφάλειας και ανθρωπιστικής βοήθειας. Αυτά τα πεδία συνήθως συνοδεύονται από μια αφήγηση που δημιουργεί μια εικόνα συγκεκριμένων ομάδων οι οποίες είναι ευάλωτες (και αδύναμες) και ως εκ τούτου χρειάζονται τη βοήθεια ενός σωτήρα (ο οποίος κατέχει την εξουσία), για να προστατευτεί και να ενδυναμωθεί, για να ξεπεράσει αυτήν την ευπάθεια και να έχει μια καλύτερη ζωή. Κατά συνέπεια, αυτό που μπορεί να μοιάζει με εξασφάλιση ασφάλειας ή ενδυνάμωσης μπορεί να καταλήξει στη δημιουργία περαιτέρω εξάρτησης και ανισότητας.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν χρειάζεται να υπάρχει μια απάντηση στηριγμένη στο φύλο σε παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή της ανασφάλειας. Στην πραγματικότητα, είναι απολύτως απαραίτητο. Ωστόσο, η ΦΕΠ δεν πρέπει να περιορίζεται στην κατανόηση ότι οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να υποφέρουν από τις συνέπειες μιας διεθνούς σύγκρουσης ή να διακινούνται σεξουαλικά, και επομένως χρειάζονται συγκεκριμένες διαδικασίες για την αίτηση ασύλου (το οποίο και γίνεται!). Πρόκειται για την αναγνώριση ότι η δύναμη του φεμινισμού είναι τόση όση η δημιουργία μιας διαφορετικής πραγματικότητας όπου τα σύνορα δεν θα ρυθμίζονται όπως είναι ρυθμισμένα σήμερα, όπου οι διαδικασίες ασύλου δεν θα χρειάζονται χρόνια ή όπου θα υπάρχει πρόσβαση σε δικαιώματα υγείας και ασφάλεια αναφορικά με την σεξουαλικότητα και την αναπαραγωγή, ανεξάρτητα από την εκάστοτε οικονομική κατάσταση.

Πέραν από τις “αίθουσες εξουσίας”

Η ΦΕΠ πρέπει να επιδιώξει να μεταμορφώσει καταπιεστικές δομές εξουσίας για να οικοδομήσει έναν κόσμο πιο ίσο και δίκαιο για όλους. Οι πολιτικές της δεν πρέπει να στοχεύουν μόνο στην προστασία των γυναικών ή στην ενδυνάμωση τους να μπουν στις αίθουσες της εξουσίας, αλλά στη αλλαγή του τρόπου με τον οποίο χτίζονται αυτοί οι διάδρομοι εξουσίας και οι είσοδοι τους, ή ακόμη και στην πλήρη αποδόμησή τους.

Μπορούμε να δούμε τα πρώτα βήματα προς αυτή τη μετατόπιση της ΦΕΠ στις πρώτες εκθέσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Τώρα πρέπει απλώς να συνεχίσουμε να πιέζουμε για να τις κάνουμε ακόμα πιο φεμινιστικές: πιο πράσινες, πιο αντιρατσιστικές, πιο δημοκρατικές, πιο προσανατολισμένες στην ισότητα, προς μια αλληλεξάρτηση που βρίσκεται στον πυρήνα της ύπαρξής μας και θα πρέπει επίσης να βρίσκεται στο πυρήνα της εξωτερικής μας πολιτικής.