Rutte’s Europavisie reikt niet ver

Daarmee vergeleken leek premier Rutte’s Europatoespraak vorige vrijdag toch een beetje een nevenattractie. Dat deze gelijktijdig werd gehouden als Theresa May’s ‘Road to Brexit’ speech onderstreepte dit alleen maar. De symboliek erachter was echter duidelijk. Anders dan het VK blijft Nederland in de EU, maar de regering houdt vast aan de prioriteiten die eerder met de Britse collega’s werden gedeeld.

Waar de aankondigingen een beschouwend verhaal deden vermoeden was het vooral Rutte zoals wij Rutte kennen: door en door pragmaticus, aartsoptimistisch en wars van ‘vergezichten’. De meeste aandacht besteedde hij in zijn toespraak aan negen “voorstellen” die veelal niet zozeer nieuwe voorstellen waren als standpunten in huidige beleidsdiscussies.

Waar visie, ongenoemd, wel aan bod kwam in de vorm van drie “uitgangspunten” blijkt opnieuw dat Rutte niet buiten de grenzen van het huidige denkt. Er is nog steeds ruimte voor verdere samenwerking op de “basisbeloften”, maar de regering zal behoedzaam het primaat van de lidstaten bewaken. Want dat is wat de EU blijft voor onze premier: een abonnement voor een verzameling van natiestaten. Federalisme wordt dan ook eenduidig en expliciet door hem verworpen en nergens wordt het recht van de burger op onbemiddelde vertegenwoordiging in de EU erkent. “Wat anders mogen mensen van de Europese Unie verwachten dan concrete resultaten?”, stelt Eurominimalist Rutte. Inspraak wellicht?

Tegelijkertijd waarschuwt Rutte voor een EU waarin lidstaten regels niet meer als bindend zien, waarin samenwerking verwordt tot een keuzemenu. Keer op keer hamert hij op het naleven van regels. Echter, als Europese samenwerking gestoeld wordt op lidstaten en beperkt tot het leveren van materiële baten zal dit een blijvende bron van spanning vormen. Daarnaast is zijn “afspraak is afspraak” niet zonder risico’s. Het is niet moeilijk voor te stellen dat de Europese collega’s deze uitspraak aan zullen halen als het hun uitkomt.

Al in 2002 hekelde wijlen Thijs Wöltgens, voormalig PvdA senator, de Nederlandse “zelf-verordonneerde weerzin tegen vergezichten en de zichzelf-feliciterende visieloosheid” in aanloop naar het voorstel voor een Europese Grondwet. Het leek vergezocht, dus werd er niet over gesproken. Toen de Europese Grondwet drie jaar later op tafel lag voelde de Nederlandse burger zich overrompeld en stemde “nee”. Ingrijpende veranderingen in de EU zijn nu een stuk makkelijker voor te stellen. Des te verbazingwekkender dat Rutte de status quo als vanzelfsprekend aanneemt en voorbij gaat aan andere opties waar nu over gesproken wordt.

In de opening van zijn toespraak vermeldt Rutte dat er 302 keer over EU of Europa gesproken wordt in het nieuwe Duitse regeerakkoord. Zelf tel ik 46 vermeldingen van de EU of Europa in het Nederlandse regeerakkoord. Verhoudingsgewijs is dat slechts een vierde van het aantal vermeldingen in het Duitse akkoord. Adriaan Schout, coördinator Europa bij Instituut Clingendael, merkte enkele maanden terug in de Volkskrant al op dat Rutte III slechts achterin het regeerakkoord een paragraaf opzij heeft gezet voor Europa. De klacht is wel vaker gevallen dat de huidige regering geen beeld heeft over wat het met Europa wil, dat het niet nadenkt over hoe te reageren op huidige ontwikkelingen. Als het doel van Rutte’s toespraak was om een Nederlandse bijdrage te leveren aan de discussie over het nieuwe Europa, dan is zij hier niet in geslaagd. Daarvoor ging het teveel over concreet beleid en te weinig over de institutionele en normatieve funderingen van de Unie.