Polski sposób na (nie) nauczenie języków obcych

Wraz z pojawieniem się w 2001 r. Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego, przy powstawaniu którego współpracowali specjaliści ze wszystkich krajów europejskich, możemy mówić o nowej jakości zdobywania kompetencji lingwistycznych przez uczniów. Jak faktycznie wygląda kształcenie językowe w Polsce, czy jest spójne z ideałami zawartymi w tym obszernym dokumencie?

Cele edukacji językowej i polityka językowa Unii Europejskiej

Krokiem milowym, który wciąż jest główną ideą współczesnej glottodydaktyki (nauki zajmującej się procesem nauczania i uczenia się języków obcych), stała się myśl, wedle której celem uczniów nie jest osiągnięcie perfekcji w danym języku obcym, lecz równomierne rozwijanie wszystkich kompetencji komunikacyjnych. Co za tym idzie? Dążymy do biegłości, która nie jest równoznaczna z poprawnością, ale za to stanowi sumę kilku składników, nie tylko stricte językowych.

W tym miejscu zauważymy ściśle europejskie myślenie o otaczającej nas rzeczywistości: w dziedzinie edukacji językowej, zaraz obok kompetencji językowych, dostrzeżemy rozwijanie wyobraźni, strategii uczenia się, rozwój emocjonalny, ale przede wszystkim – rozwijanie świadomości socjokulturowej. Polityka Unii Europejskiej bardzo jasno podkreśla, że różnorodność wspólnoty jest jej siłą, a poszanowanie obcych kultur - a co za tym idzie języków - jest jej wartością. Stąd też tak popularny program jak Erasmus+ czy Europejski Dzień Języków Obcych.

Ambasadorowie innych rzeczywistości

Przyglądając się mocno homogenicznemu społeczeństwu polskiemu od razu można wysunąć wnioski, że kształcenie językowe w świetle otwartości na odmienne kultury i religie musi różnić się od tego z krajów zachodnioeuropejskich. Wystarczy wyobrazić sobie klasę niemiecką czy francuską. Można powiedzieć, że tam uczniowie doświadczają ideałów Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego na co dzień, nie tylko w czasie zajęć z języków obcych – dzieci obcują z różnymi grupami narodowo-etnicznymi, dzięki czemu mają szansę na poznanie obcych realiów, ale także uwrażliwić się na inność.

Kontakt z inną kulturą

W polskiej szkole wciąż - i najprawdopodobniej jeszcze przez długi czas - rzadkością będzie spotkanie w klasie uczniów pochodzących z różnych grup kulturowych. Dlatego też jedyny kontakt z obcą kulturą uczniowie mogą doświadczyć w czasie zajęć językowych. W tym momencie rolą nauczyciela będzie zapoznanie z tradycjami, obyczajami, realiami Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, Francji, Niemiec, Hiszpanii czy Rosji (te języki są najczęściej nauczane w Polsce). Ale czy to oznacza, że należy koncentrować się tylko na tematach związanych z tymi obszarami? Warto przecież dostrzec pewne procesy zachodzące globalnie, do tego kraje te często nasiąkają obcymi kulturami, a tu koło się zamyka – możemy uwrażliwiać dzieci i młodzież na inność, jej wagę i wartość.

Nauczyciele języków obcych mają, jako ambasadorzy innych rzeczywistości, niepowtarzalny przywilej kształtowania świadomych, tolerancyjnych i ciekawych świata Europejczyków, otwartych na różnorodność i którym nieobce są wartości jedności w poszanowaniu odrębności.

Polscy uczniowie na minusie

Tymczasem wyniki nauczania języków obcych w Polsce kuleją na tle naszych europejskich partnerów. Według Europejskiego Badania Kompetencji Językowej przeprowadzonego w 2011 r., 24 proc. polskich uczniów, którzy kończą gimnazjum, osiąga poziom biegłości językowej na poziomie „minus A1”, co oznacza, że znajdujemy się poniżej sześciostopniowej skali. Tym samym lokujemy się na czwartym miejscu… od końca wśród krajów, w których zostało przeprowadzone badanie.

Żywy kontakt z językiem

Oczywistym wydaje się być, że kluczowym czynnikiem stymulującym rozwój kompetencji komunikacyjnych jest żywy kontakt z językiem. Nie możemy wymagać, że każdy uczeń będzie miał możliwość wyjazdów za granicę, gdzie niejako będzie zmuszony do podjęcia zadań językowych. Jak w takim razie dostarczyć uczniom sytuacji „z życia wziętych”? Unia Europejska rekomenduje nauczycielom języków obcych wykorzystywanie na zajęciach autentycznych materiałów prasowych, video, uproszczonych lektur.

Niestety, na polskich lekcjach wciąż jeszcze dominują podręczniki, nagrania audio, pojawiają się materiały przygotowane przez nauczycieli, takie jak dodatkowe ćwiczenia czy teksty, ale za to rzadko spotkamy się z filmikami zaczerpniętymi choćby z Youtube’a, komiksami, tekstami z czasopism. Z czego to wynika? Przecież wszystkie te materiały są ogólnodostępne, są bliskie uczniom, którzy wzrastają w duchu nowych technologii. Otworzenie się na te metody pozwoliłoby rozwijać umiejętności językowe, ale i kulturowe.

Widoki na przyszłość

Od Europejskiego Badania Kompetencji Językowej minęło już trochę czasu, zdążyły pojawić się nowe podstawy programowe, a przede wszystkim dokonana została w Polsce reforma edukacji likwidująca gimnazja, a przywracająca ośmioletnie podstawówki i czteroletnie licea. Czy możemy liczyć na to, że wywracająca do góry nogami zmiana w oświacie wywróci również tabelę rezultatów uczniów w edukacji językowej? Nie sądzę.

Odnoszę wrażenie, że Polska pod rządami Prawa i Sprawiedliwości nie ma konkretnej polityki językowej. W dokumentach znajdziemy wartości europejskie, ale obserwując poczynania polityków nie widać spójności między słowami, a czynami. Coraz bardziej separujemy się od Europy, nie przyjmujemy uchodźców, coraz więcej jest w Polsce agresji w stosunku do obcokrajowców. Jak chcemy kształtować wielojęzycznych Polaków-Europejczyków, którzy widzą niechęć władzy do Unii Europejskiej oraz różnorodności? W tym więc wielka rola nauczycieli języków obcych – niech będą tolerancyjni, przekazują wartości europejskie i zarażają bakcylem do poznawania świata i doceniania odrębności.