Wie olie heeft gaat vrijuit: Hoe Saoedi-Arabië geen harde sancties opgelegd zal krijgen na de dood van Jamal Khashoggi

Oktober 2018. Normaal gesproken zijn de kranten gevuld met de zwarte pietendiscussie, stoptober en de bevestiging dat het “nu wel echt herfst gaat worden”. Dit jaar stond heel oktober een ander onderwerp in de spotlights. Krantenkoppen waren namelijk gevuld met leuzen als: “Turkije levert bewijs over moord op journalist in Saoedisch consulaat” (Guillet, 2018), “Trump: slechtste doofpot in de doofpot-historie” (Bloembergen, 2018) en vele andere koppen gerelateerd aan de verdwijning en potentiële moord van de Saoedische journalist Jamal Khashoggi. Ondanks het gegeven dat alle vingers wijzen naar het Saoedische koningshuis wijzen als dader (als we de kranten mogen geloven), durf ik nog niet vast te stellen of de gebeurtenissen die zich hebben plaatsgevonden op het Saoedisch consulaat in Istanboel zuivere moord is of een groot misverstand. Feit blijft wel dat Khashoggi is overleden in het betreffende consulaat, wat vele westerse landen zorgen baart. Daarom hebben verschillende landen en internationale organisaties, waaronder de Europese Unie (Europa Nu, 2018), deze gebeurtenis veroordeeld en een of meerdere maatregelen genomen om Saoedi-Arabië in diskrediet te brengen. Voorbeelden van deze maatregelen zijn financiële sancties of politieke statements, waarvan nog bijzonder weinig daadwerkelijk doorgezet is. Moet Saoedi-Arabië zich door deze dreigende taal zorgen maken? En waar komen de zorgen van het westen voornamelijk vandaan?

In de eerste plaats moet om op deze vragen een antwoord te geven duidelijkheid geschapen worden welke banden de Europese Unie met Saoedi-Arabië eigenlijk heeft. Een belangrijk element hiervan is dat de Europese Unie niet expliciet handels- en andere overeenkomsten aangaat met Saoedi-Arabië, maar met de Golfstaten als collectief (European External Action Service, 2016). Het is al bijzonder te noemen dat deze handelsovereenkomst/samenwerkingsverdrag überhaupt ooit tot stand is gekomen, aangezien Saoedi-Arabië een absolute monarchie is zonder verkiezingen. Het gebrek aan democratie aldaar druist volledig in tegen een van de idealen welke de Europese Unie als grondbeginsel ziet, namelijk het bestaan van een representatieve democratie. In deze samenwerking zijn ook landen als Oman, Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten onderdeel, maar in vergelijk met Saoedi-Arabië krijgen deze landen aanmerkelijk minder kritiek over zich heen. Sterker nog, deze landen staan bekend als toevluchtsoord voor de rijksten ter wereld.

De olie-overeenkomst tussen Saoedi-Arabië en de EU

In het samenwerkingsverdrag wat de Europese Unie met de Golfstaten heeft gesloten (Office Journal of the European Communities, 1989) is dus niet op een cultureel of politiek belang gebaseerd, maar louter een economisch belang, welke gepaard gaat met een soort diplomatiek vriendschap. Het gebrek aan een politiek en cultureel belang in deze overeenkomst is heel makkelijk te verklaren. Saoedi-Arabië en de Europese Unie zijn dusdanig anders op politiek (representatieve democratie vs. absolute monarchie) en cultureel (islam vs. christendom) gebied, dat het uiterst lastig zou zijn om tevens een samenwerking op die gebieden te hebben. De economische invalshoek van het gesloten samenwerkingsverdrag is heel duidelijk te zien als we naar de import- en export statistieken kijken. Door deze overeenkomst is ongeveer 70% van de totale import vanuit Saoedi-Arabië brandstof of bijproducten hiervan (Eurpean External Action Service, 2016). Op zijn beurt hebben de Golfstaten (en dus Saoedi-Arabië) volgens de EEAS (Office Journal of the European Communities, 1989) een belang bij elektronica, machines en vervoersmiddelen welke vanuit de EU geëxporteerd worden.

Het is dus duidelijk dat vooral de Europese Unie een groot belang heeft bij samenwerking met Saoedi-Arabië door de handel in olie, aangezien Saoedi-Arabië ⅕ deel van de olievoorraad van de wereld in bezit heeft. Daarnaast is Saoedi-Arabië waarschijnlijk de dichtstbijzijnde olieproducent. Het is namelijk door de slechter wordende relatie met Rusland steeds onwaarschijnlijker om olie te importeren vanuit de olievelden op de Kaukasus, welke in feite de dichtstbijzijnde oliebron is. Saoedi-Arabië is na Rusland dus de dichtstbijzijnde olieproducent. Het grote belang in olie staat haaks op de zorgen die het westen heeft uitgesproken. Dit is niet alleen uitgesproken na de dubieuze dood van Khashoggi, maar ook in veel grotere dingen. De zaak omtrent Khashoggi is namelijk niet de eerste keer dat er openlijk kritiek werd geleverd op de manier waarop Saoedi-Arabië zich gedraagt in de geopolitieke sfeer. Er zijn natuurlijk diverse elementen in de Saoedische samenleving die de grondslag leggen van zorgen van het westen. Om er twee te noemen kan hieronder de handhaving van de sharia en de oorlog in Jemen vallen.

De Sharia

In de eerste plaats, de sharia. De sharia is ongetwijfeld in de 21ste eeuw een van de beruchtste wetssystemen die nog in werking zijn. Dit komt met name door de interpretatie van de sharia, want veel mensen hebben de toepassing van de terroristische groep ISIS voor ogen zodra het woord “sharia” valt. Deze interpretatie is simpelweg fout. Door de sharia een “berucht systeem” te noemen verplicht ik mijzelf om een oordeel te vellen over het bestaan van de sharia en de toepassing van dit systeem. De meeste verhalen over publieke executies, steniging en het strenge beleid omtrent de islam zijn bekend. Mede hierdoor wordt de sharia in het westen negatief afgeschilderd. En daar sluit ik me bij aan. Vanuit een westers oogpunt zijn dit soort elementen in een wereld die zich kenmerkt door meer democratie onverenigbaar met het westers paradigma. Ondanks dat ik de sharia afkeur lijkt mij belangrijk om de sharia binnen het Saoedische paradigma te plaatsen. Dan komt men er namelijk achter dat de gewelddadigheden die de sharia kent helemaal niet iets is dat de wereld nog nooit heeft gezien. Er is namelijk een potentieel verband tussen de leeftijd van een religie en de constitutionele tradities die hierop volgen. Door het christendom heeft de wereld onder andere de kruisvaarders en de heksenverbrandingen gekend in de late middeleeuwen. Aangezien de islam nu ongeveer even oud is als het christendom van toen, zou er gesteld kunnen worden dat dit een soort fase van het islamitische geloof kunnen zijn, welke misschien ook gevolgd zal worden door een periode van Verlichting en moderne islamitische samenlevingen. Uiteindelijk moet het ‘christelijke’ westen niet gaan dreigen met sancties op grond van de sharia-toepassing in Saoedi-Arabië - zelf hebben ze immers ook onzuivere praktijken op hun kerfstok gehad.

Saoedi-Arabië in Jemen

Ten tweede, de vraagtekens die bij de inmenging van Saoedi-Arabië in de oorlog in Jemen worden geplaatst. Als het conflict in Jemen doorgaat zoals dit nu het geval is, dan zal er een hongersnood komen die de wereld maar zelden heeft gezien. Dit statement is al diverse keren bevestigd door zowel de VN als de EU, maar dit heeft nog niet geleid tot een grote actie om humanitaire hulp te kunnen bieden op locatie. Voor het bewijs van deze uitspraken door de EU en VN hoeft men slechts een korte blik te werpen op de notulen van vergaderingen en persconferenties van recente vergaderingen.

In Jemen heeft Saoedi-Arabië een coalitie gevormd om de Houthi rebellen, die het noorden van Jemen beheersen, te onttronen. Zij voeren deze oorlog eerder psychologisch dan met Saoedische laarzen op de grond. Wat Saoedi-Arabië wel bewerkstelligt is de sponsoring van de Houthi rebellen in de vorm van materiaal dat geleverd wordt waar de Houthi’s mee kunnen vechten. Daarnaast houden de Saoedi’s zich voornamelijk bezig met oorlog voeren in de vorm van blokkades waardoor hulpverleners en andere partijen niet bij de getroffen gebieden laten komen en structureel functionarissen geen salaris betalen. Op deze manier ontstaat een neerwaartse spiraal waardoor een deel van de Jemenitische bevolking in extreme armoede moet leven en tegelijkertijd met de dag armer wordt. Deze neerwaartse spiraal kenmerkt zich door oplopende prijzen van, onder andere, eerste levensbehoeften welke gepaard gaat met een afnemend inkomen per huishouden. Als deze trend voortduurt kan deze extreme armoede zich gaan vertalen in een fatale hongersnood voor vele mensen (Walsh, 2018). Hoewel over het Jemenitische conflict nog veel meer gezegd kan worden, het is een duidelijk voorbeeld te kunnen dienen hoe Saoedi-Arabië een ander land naar de afgrond aan het duwen is, en dat er terecht vraagtekens gezet moeten worden bij de inmenging van Saoedi-Arabië in Jemen.

Olie = Macht ?

Nu niet alleen wederzijdse belangen tussen Saoedi-Arabië en de Europese Unie verduidelijkt zijn, maar ook de voornaamste zorgen van het westen over Saoedi-Arabië, rest ons alleen nog de vraag of Saoedi-Arabië grijze haren moet krijgen na de recente gebeurtenissen omtrent Khashoggi en de reactie van de wereld daarop. Het antwoord op deze vraag is een volmondig “nee”. De voornaamste reden hiervoor is dat het belang van het westen bij Saoedi-Arabië als handelspartner te groot is om daadwerkelijk represailles uit te kunnen voeren in het nadeel van Saoedi-Arabië. Het belang om de Saoedi’s te vriend te houden komt louter door het feit dat Saoedi-Arabië een van de grootste, al dan niet de grootste, olieleverancier van het westen is. Sterker nog, het lijkt wel alsof de wereld geen concrete acties durft te nemen. Het bewijs voor het gebrek aan lef en de onmogelijkheid om streng op te treden tegen de Saoedi’s is te vinden in de geschiedenis en in de media. Zo heeft de Nederlandse minister van buitenlandse zaken, Stef Blok, toegegeven dat het strenge sancties geen optie zijn omdat Nederland een belang heeft bij de toelevering van wapens, arbeidsplaatsen door Saoedi’s als grootaandeelhouder in Nederlandse bedrijven en, zoals verwacht, olie (Righton, 2018). De Franse overheid heeft in een verklaring laten weten (Landauro, 2018) dat het land uitgaat van een fundament in het recht “onschuldig tot het tegendeel bewezen is”. Duitsland heeft anderzijds besloten om de wapenexport te beëindigen als een van de weinige Europese landen (Noack, 2018).

Duidelijk mag zijn dat de twee belangrijkste drijfveren achter de Europese Unie de banden met Saoedi-Arabië niet per direct verbreken of harde sancties inzetten. Misschien komt dit door de angst op een herhaling van de oliecrisis in 1973, waarin Saoedi-Arabië de oliekraan dicht draaide en absurd hoge prijzen voor een vat olie gingen heffen. Of dit de hoofdreden is van het weigeren van harde sancties hou ik in het midden. Wat wel duidelijk mag zijn is dat de Europese Unie meer afhankelijk is van Saoedi-Arabië dan andersom. Dit resulteert in een gebrek aan harde sancties na de dood van Jamal Khashoggi, de dubieuze rol die de Saoedi’s in Jemen spelen en acties die Saoedi-Arabië in het verleden in opspraak hebben gebracht. De Saoedi’s hebben hiervan geleerd. Het westen zal niet heel snel harde sancties inzetten bij toekomstige acties die de Saoedi’s zullen uithalen. Het westen is namelijk noodgedwongen afhankelijk van de Saoedische olie. Olie resulteert dus wel degelijk in macht. Door Ruben van Hamersveld